Ani ve beklenmedik şekilde gerçekleşen depremler, mal ve can kaybına sebep olması halinde doğa kaynaklı afet olarak nitelendirilir. Travmatik sonuçları beraberinde getiren bu doğal afet her yaştan depremzedenin psikolojik iyilik halini olumsuz etkiler. Siz de depremzede iseniz, bir yakınınızı olay sonucunda kaybettiyseniz, bir yakınınız olaydan yara aldıysa, olaya tanık olduysanız veya olaya tanıklık edenlere yardım ediyorsanız deprem felaketinden etkilenmeniz normal bir durumdur. Afet sonrasında verilen tepkiler, anormal bir olaya verilen normal tepkiler olarak değerlendirilir. Deprem sonrasında psikososyal destek almak, verilen tepkilerin uzun vadede etkili olmasını engeller. 

Deprem afetinden olumsuz etkilenenlere psikososyal destek sağlamak, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi göz önünde bulundurulduğunda fizyolojik ihtiyaçlardan hemen sonra gelir. Bireylerin yaşamsal fonksiyonlarını sürdürebilmeleri için duyulan ihtiyacın karşılanmasıyla birlikte psikolojik iyilik halinin ideal seviyeye taşınması oldukça önemlidir. Deprem anından sonraki süreçte ortaya çıkan şok, panik bozukluk, yaygın anksiyete bozukluğu, akut stres bozukluğu ve travma sonrası stres bozukluğu gibi olumsuz ruh hallerinin hafifletilmesi psikososyal destek ile mümkündür. Psikososyal desteğin ilk aşaması depremzedeleri ihtiyaç duydukları yardım kaynaklarına ulaştırmak iken ikinci aşaması psikolojik ilk yardımdır.

Psikososyal Destek Basamakları Nelerdir?

Afetin yıkıcı etkisini minimize etmeyi hedefleyen psikososyal destek, başa çıkma becerilerini kullanma ve fiziksel ihtiyaçları giderme konusunda yardımcı olur. Deprem sonrası sıkça gözlenen şok, akut stres bozukluğu, yoğun kaygı ve korku durumlarını yaşayan afetzedeler için psikososyal desteğin iyileştirici bir etkisi bulunur. Kişiyi afetin olumsuz etkilerine karşı korumayı hedefleyen psikososyal destek ile deprem sonrası yaşanan olumsuz deneyimler azaltılabilir. Basit, açık ve güvenilir açıklamalar ile gerçekleştirilen psikososyal müdahaleler, afet sonrası süreci kolaylaştırma amacı taşır. Oldukça kapsamlı bir müdahale olarak öne çıkan psikososyal destek birçok uygulamayı içerisinde barındırır. Psikososyal destek basamakları aşağıdaki şekildedir:

• İhtiyaç ve kaynakların değerlendirilmesi
• Psikolojik ilk yardım
• Sevk etme yönlendirme
• Bilgi merkezi oluşturma
• Toplumu harekete geçirme
• Sosyal projeler
• Eğitimler
• Çalışana destek

Oldukça kapsamlı ve faydalı bir müdahale olarak öne çıkan psikososyal destek, afetzedeler için güçlü bir etkiye sahiptir. Depremzedelerin fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarına yanıt vermeyi hedefleyerek, depremden sonraki sürecin olabilecek en az hasarla tamamlanmasına olanak tanır.

Afet ve Acil Durumlarda Psikososyal Destek

Psikososyal destek, afetten olumsuz etkilenen depremzedelerin yardım kaynaklarına kolayca ulaşmasını mümkün kılarken psikolojik olarak iyilik hallerinin korunmasını sağlar. Deprem sonrası afetzedelerde meydana gelen psikolojik etkiler kimi zaman akut boyutta kalırken kimi zaman kronik birtakım problemleri beraberinde getirir. Afetten önceki ve afetten sonraki yaşantıları arasında büyük bir fark bulunan kişiler için psikososyal destek, çok önemli bir ihtiyaç halindedir. Gerçekleşen afetin şiddetiyle psikososyal desteğe duyulan ihtiyaç arasında doğru orantı bulunur. Bu sebeple afetzedeler için deprem sonrası süreç, oldukça hassas ve desteğe en çok gereksinim duyulan süreçtir.

Psikolojik iyilik halinin sağlanması için sosyal kaynaklardan destek almayı hedefleyen psikososyal destek; kişinin kendini anlama, birtakım tekniklerle olduğundan daha iyi hissetme, çevresine fayda sağlama süreçlerini takip eder. Bireylerin yaşanan kriz durumunu en az hasarla atlatabilmelerini mümkün kılan birtakım savunma mekanizmaları, travmatik olaylara karşı verilen normal tepkiler olarak değerlendirilir. Kişiyi afetin olumsuz etkilerine karşı korumayı hedefleyen psikososyal destek; başa çıkma, toparlanma, iyileşme adımlarını takip eder. Bu süreçte afetzedelerin, içinde bulunduğu çevre ile daima etkileşim halinde olması, kendilerini çok daha iyi hissetmelerine olanak tanır. Rutinlere dönmek de afetzedeler için iyileştirici bir etkiye sahiptir. 

KAYNAK:

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı - Psikososyal Destek Hizmetleri Doğal Afet Psikoeğitim Programı

Dr. Psk Yeşim Ünal - Afet ve Travma Psikolojisi Ders Notları